İstanbul genelinde toplu ulaşım sistemlerinde elektronik kartlar kullanılmaktadır. Elektronik kartların kullanımı sonucunda elde edilen ücretlerin ödemeleri de şu andaki ismi Belbim Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş. olan firma tarafından yapılmaktadır.
Kısa adı BELBİM olan firmanın İstanbul özel halk otobüsleri (ÖHO) açısından tarihçesine 2 ayrı yazı şeklinde göz atacağım. 1987 yılında kurulduğunda adı İstanbul Belediyeler Bilgi İşlem Sanayi ve Ticaret A.Ş.’dir. BELBİM, her türlü konuda üretim ve ticaret hizmetlerinde bulunmak üzere; proje, bilgi işlem, elektronik, elektromekanik gibi alanlarda İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraklerine, ilçe belediyelerine, diğer kamu ve özel kurumlara hizmet vermek amacıyla yola çıktı.
BELBİM, Türkiye’nin ilk elektronik ücret toplama sistemini tasarlamasıyla zamanla ulaşım ile ilgilenen herkes tarafından bilinir bir firma halini aldı. Özellikle AKBİL (Akıllı Bilet ) teknolojisi sayesinde firmanın tanınırlığı arttı. Hatta Akbil firmanın isminin de önüne geçerek ülke genelinde tanınır bir ürün oldu. Dayanıklı yapısı ve anahtarlıklara da takılabilen pratikliğiyle İstanbullular tarafından çok sevildi ve tutuldu. 1994 yılından itibaren ön denemeleri yapılmaya başlanan AKBİL, 1995 Ekim'inde İETT tarafından çift katlı otobüslerde denendi. 1996 yılında artık tüm İETT otobüslerinde AKBİL kullanılıyordu.
1998 yılında İstanbul özel halk otobüsleri (ÖHO) şehir içi ulaşım entegrasyonu sağlanması amacıyla AKBİL sistemine geçirildi. İETT’den farklı olarak sadece kontör yükletilerek ÖHO’larda seyahat edilebiliyor, günlük, haftalık,15 günlük veya aylık abonman Akbil ile seyahat edilemiyordu. Hem kağıt bilet, hem para hem de AKBİL ile ödeme uzun süre İstanbul kent içi ulaşımında kullanıldı. 1 Temmuz 2006’da artık ÖHO’lar da aynı İETT otobüsleri gibi Mavi AKBİL ve aktarma sistemine dahil edildi. Bu sisteme ilk girildiği zaman işler oldukça iyi gözüküyordu.
Uygulamanın ilk yıllarında tam aktarma ve mavi akbil için 90 YKR, indirimli aktarma ve mavi akbil için 50 YKR alınıyordu. Bundan 10 sene önceki fiyatla bugün arasında neredeyse hiç fark yok, hatta aktarma sayısı arttıkça 10 sene öncesinden daha az ücretle seyahat edilebiliyor. Bunlara ilaveten ücretsiz sayısı o zamana göre oldukça artmış durumda. Büyük umutlarla girilen bu sistem maalesef İETT ve BELBİM’in uygulamaları ile ÖHO esnafı için sonun başlangıcı oldu. 1 Ocak 2008’de İETT artık kağıt bilet dönemine son veriyor ve beşibiryerde kartlar çıkartıyordu. AKBİL ile birlikte artık elektronik kart kullanılmaya başlanıyordu.
Bu dönemlerde Levent’teki İETT garaj arazisinin satışının Danıştay tarafından durdurulması üzerine İETT ve İBB maddi sıkıntıya girdi. Her zaman ki gibi İETT de ÖHO esnafı üzerinden maddi açıklarını kapatma yoluna gitmeyi tercih etti. Akbil ödemelerini aksatıp ÖHO esnafını akaryakıt firmaları ve bankalarla karşı karşıya getirdi. ÖHO esnafının 4-5 ay önce taşıdığı yolcunun ücretini bile vermeyen İETT bankalara faiz ödemek zorunda bıraktığı esnafın halinden hiç anlayacak gibi durmuyordu. Bu durum defalarca İBB Başkanı sayın Kadir TOPBAŞ’a aktarıldı. Çözüm üretilecek vaatleriyle geçen 1-1,5 yıllık sürede esnaf artık bankalardan çektiği kredileri ödeyemiyor ve iflasın eşiğine gelmişti. Yazımın devamı bir sonraki sayıda olacaktır. Şimdiden tüm esnafımızın Ramazan Bayramını tebrik eder, ülkemize ve İslam alemine hayırlara vesile olmasını dilerim.
Ramazan Arıcı
İstanbul Üniversitesi Öğretim Görevlisi
E-Mail: ramazan.arici@iu.edu.tr
