İstanbul’da yeni sisteme başlanılmasının üzerinden neredeyse artık 2 ay geçti. Genel anlamda yolcu memnuniyetinin arttığı yönünde geri bildirimler gelmekte. Esnaf memnuniyeti açısından ise işler biraz karışık. Bazı esnaf yeni sistemden oldukça memnun, bazıları ise komple sisteme karşı, bazıları ne olduğunu hala anlayabilmiş bile değil. Genel anlamda ise sistemin henüz tam olarak istenildiği gibi işlevsel olmadığı birçok eksiğinin olduğu da ortada.
Esnaf 2019 Aralık ayı hak edişlerinin ne kadar olduğunu 55 gün geçmesinden sonra öğrenebildi. Gelen hak edişler sonrası bazı sorunlar da gün yüzüne çıktı. Yolların eskiye göre daha boş olduğu, hafta sonu sefer yapılmadığı ya da yapılan seferlerin çok az olduğu, kış olması nedeniyle klima çalıştırılmadığı bir dönemde yakıt ödemelerinde sıkıntıların olduğu görüldü.
Kendi otobüsümüzden örnek vereyim: % 11,5 verilen mazot ödemesinden daha fazla mazot almışız. Yani bütün masrafların sözde İETT ve İBB tarafından ödendiği bir sistemde biz cebimizden ekstra %11,5 akaryakıta para vermişiz. Diğer bölgelerde otobüsleri olanlarla konuştuğumda benzer sıkıntılar yaşayanlar olduğunu öğrendim. Yakılan mazottan daha fazla ödeme alanlar olduğunu da belirteyim. Herkeste bu tarz bir sıkıntı olmasa da hesaplamalarda bazı yanlışlar yapıldığı aşikâr.
Yaz aylarında ve olası salgın bitiminde bu farkın maddi olarak daha da artacağı şimdiden bilinen bir gerçek. Şirketlerin bu konuyla ilgili girişimlere başladığını biliyorum. Umarım kısa sürede bu da çözülür. Hesaplanan amortisman bedelinin ve verilecek süredeki sıkıntıdan önceki yazılarımda bahsetmiştim. Bununla ilgili sadece otobüsün yıl yaşı değil o yılda hangi ayda hizmete girdiyse o süre kadar amortisman ödemesi verilmesi yönünde bir karar alındı. Zaten bunun dışında yılın ilk gününün baz alınmış olması ve bunun yeni düzeltilmesi ise en hafif tabirle abesle iştigal bir durumdu.
Yaş hesaplamasında normal olan bir durum düzeltilmiş olsa da anormal olan başka bir durum daha söz konusu. Üretim yılı ile trafiğe çıkış yılı farklı olan otobüsler mevcut. Bunlarla ilgili de bir düzenleme yapılması şart. Umarım en kısa sürede bununla ilgili de girişimler yapılır. Esnafın en çok değiştirilmesini istediği, şikayet ettiği durumun başında amortisman ödemesi ve süresi geliyor. Çünkü otobüsü 15 yıl kullanmak üzere alan kişilerin yıpranma payı olarak hakları gasp edilmiş durumda. Bunun 10 yıl değil daha kısa sürede verilmesi matematiksel olarak daha uygun gibi duruyor da olabilir. Fakat burada gözden kaçan durum ise bunu yapabilmek için tüm otobüslerin aynı anda sıfır olarak hizmete başlaması gerekir. Şu anda yapıldığı gibi bir uygulamada şimdiye kadar sanki esnaf 10 yıl için amortisman hesabı yapmış gibi bir durum ortaya çıkıyor. Esnafın 15 yıl kullanma hakkı olan otobüslerinden 5 yıllık yıpranma payı gasp edilmiş oluyor.
Düşünce olarak iyi yapılmış olsa dahi bu uygulama ilk baştan beri yanlış bir uygulamadır. Esnafı otobüs firmalarına ve faiz ödemeye zorlamak demektir. Üstelik verilen bu fiyatlarla yeni bir otobüsün aylık taksit miktarının ödenmesi bile imkânsızdır. Bu yapılamadığı için de sıfır otobüs almak yerine model yükseltme seçeneği düşünülmektedir. Bunun da ikinci el otobüs piyasasında gereksiz bir artışa neden olduğu görülmektedir. Buradan tüm şirket yetkililerine ve esnaf odasına seslenmek istiyorum. Daha uygun fiyatlı ve garanti süresi daha uzun olan otobüsler için toplu alım yapılmasına yönelik çalışmalara hemen başlanılması gerekmektedir. Yeni sistemde artık bireysellik yerine toplu hareket etme imkânı ve mecburiyeti doğmuştur. Lütfen elimize geçen bu tarihi fırsatı esnaf lehine iyi değerlendirelim.
Yeni sistemde yaktığımız mazotun parasını komple İETT ödeyecek denildi. Otobüslerinizi değiştirmeniz için çok iyi amortisman ödemeleri yapılacak denildi. Şimdiye kadar maalesef evdeki hesap çarşıya uymadı. Bu şekilde giderse de uymayacak. Bunun düzeltilmesi için herkese iş düşüyor. İlk önce de 2021 yılı için Şubat ayında tüm giderlerin yeniden hesaplanması esnasında esnaf odası başkanı ve şirket yönetimlerine…
Dr. Ramazan Arıcı
İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa Öğretim Görevlisi
E-Mail: ramazan.arici@istanbul.edu.tr